Het is al een tijdje geleden dat ik iets heb geschreven over zeep maken. Ik heb het ook al een poos niet gedaan, omdat ik nog best veel heb liggen. Maar ik krijg nog altijd vragen erover! In deze blogpost beantwoord ik een aantal veelgestelde vragen over zelf zeep maken.
De methode die ik zelf gebruik is de zogenoemde “cold process” methode: hierbij meng je vetten met natriumhydroxide op een relatief lage temperatuur: zo rond de 40°C. Dit is een scheikundig proces waar je je aandacht bij moet hebben, en waar je eigenlijk geen shortcuts kunt nemen.
Moet ik de zeep echt 6 weken laten staan na het maken?
Ja! Minimaal!
Scheikundige reacties zijn echt niet allemaal instant, zoals in films. Sommige reacties hebben tijd nodig. Een groot deel van de verzepingsreactie gebeurt inderdaad al tijdens de trace-fase, waar je mengsel verandert in een vla-achtige substantie. Maar lang niet alle natriumhydroxide-moleculen hebben dan al een vetmolecuul gevonden om zich aan te binden. Dat heeft tijd nodig.
Gebruik je een stuk zeep te vroeg, wanneer die reactie nog niet helemaal is afgelopen, dan kan het zijn dat jouw huid in aanraking komt met natriumhydroxide-moleculen die nog niet samen met een vetmolecuul zijn veranderd in een zeepmolecuul. Dat kan voor huidirritatie zorgen.
Ook is het belangrijk dat jouw zeep tijd krijgt om uit te harden, dat het water dat nodig was voor de reactie uit de zeep kan verdampen. Anders verandert jouw blokje zeep binnen de kortste keren in een hoopje drek.
Kan ik de ene olie door de andere olie vervangen?
Nee, dat kan niet zomaar.
Verschillende vetmoleculen zijn verschillend van grootte en dus van gewicht. Dat betekent dat in een kilo kokosolie een ander aantal vetmoleculen zit dan in een kilo olijfolie. Er is dus ook een ander aantal, en dus ander gewicht, aan natriumhydroxide-moleculen nodig om alles te laten reageren.
Vervang je de ene olie klakkeloos door de andere, dan kan het zijn dat je te weinig vetmoleculen hebt, dat daardoor niet alle natriumhydroxide reageert tot zeep, en dat je dus natriumhydroxide overhoudt in je eindresultaat. Dat is niet de bedoeling, want zoals ik hierboven al zei: huidirritatie.
Daarnaast hebben verschillende oliën ook nog heel andere eigenschappen: één van de belangrijkste in zeep maken is het smeltpunt. Dit is bepalend voor hoe stevig je zeep uiteindelijk wordt. Je moet dus goed letten op de verhouding tussen vloeibare en vaste vetten, omdat anders je zeep misschien niet eens hard wordt!
Kan ik het recept aanpassen?
Alleen als je heel goed weet wat je doet.
Zoals ik hierboven al heb verteld, het is echt essentieel om de juiste verhoudingen vet en natriumhydroxide te gebruiken. Voor iedere soort vet, of combinatie van vetten, is dat weer anders.
“Bonusingrediënten”, zoals ik ze noem, zijn wat makkelijker te vervangen. Denk bijvoorbeeld aan amandelschil als scrub, bloemblaadjes die je erdoorheen mixt, een paar gram klei voor een kleurtje.
Ook essentiële olie kun je vervangen door een andere essentiële olie, maar wees er wel op bedacht dat er een maximumhoeveelheid is die je kunt gebruiken. Essentiële oliën zijn namelijk zeer geconcentreerd, en daardoor in pure vorm, of wanneer ze niet voldoende verdund zijn, ook irriterend voor de huid.
Kan ik ook zelf een zeeprecept maken?
Ja, dat kan!
Op basis van de verzepingsfactor van een soort vet kun je uitrekenen hoeveel natriumhydroxide je nodig hebt.
Om vergissingen te voorkomen, kun je ook de geweldige rekentool van SoapCalc gebruiken. Hier kun je onder andere ook checken of jouw recept hard genoeg wordt, en hoeveel het schuimt of verzorgt.
Mag je in Nederland zomaar zelfgemaakte zeep op de markt brengen?
Nee, dat mag niet.
Cosmetica moet in Nederland aan strenge veiligheidseisen voldoen. Voor meer informatie kun je deze blogpost lezen.
Is het wel veilig om met natriumhydroxide te werken?
Ja en nee. Veiligheid is relatief!
Natriumhydroxide is een sterke base, wat het tegenovergestelde is van een sterk zuur. Hierdoor is het net als een sterk zuur een zeer bijtende stof en moet je er voorzichtig mee omgaan.
Gelukkig kun je als hobbyist ook prima met natriumhydroxide werken, als je bepaalde veiligheidsvoorschriften in acht neemt. Draag kleding met lange mouwen en pijpen. Draag ook een veiligheidsbril en huishoudhandschoenen. Zorg ook dat er geen huisdieren of kinderen in de buurt zijn die voor afleiding en/of ongelukken kunnen zorgen.
Zelf heb ik door onvoorzichtigheid (“het is zo vaak goed gegaan, kan wel in een T-shirt werken”) wel eens een paar droge natriumhydroxide-kristallen op mijn hand gehad. No big deal, die veeg je er zo weer af. Vervelender is het als je het spul in opgeloste vorm op je huid krijgt. Een paar spetters voelen in eerste instantie niet raar, maar als je je huid niet schoonspoelt, gaat het branderig voelen. Wil er dus niet aan denken hoe naar het is om een volledige kan met natriumhydroxide om te stoten!
Is natriumhydroxide wel veilig op de huid?
Pure natriumhydroxide? Nee, dat wil je echt vermijden. Als ingrediënt is het (wanneer goed gebruikt) geen probleem.
Dat zit namelijk zo: Natriumhydroxide reageert heel makkelijk met andere stoffen. In de goede verhoudingen blijft er doorgaans geen natriumhydroxide over. Meng je het met een zuur, dan reageert het tot water en zouten. Meng je het met vet, dan reageert het tot zeep en glycerine.
Natuurlijk is het heel erg afhankelijk van de verhoudingen tussen de ingrediënten of de natriumhydroxide 100% wegreageert. Ook bepalen de exacte stoffen die je laat reageren welke andere stoffen daarvoor in de plaats komen. Daarom is het heel belangrijk om genoeg basic scheikunde te begrijpen om te weten waar je mee bezig bent.
Is de essentiële olie van Holland & Barrett geschikt voor de huid?
Ja, essentiële olie is geschikt voor de huid. Ook die van Holland & Barrett.
Natuurlijk zitten hier (in het algemeen) wel wat mitsen en maren aan:
Let er bij aankoop heel goed op of je een essentiële olie of geurolie te pakken hebt. Essentiële olie is een puur plantenextract. Geurolie kan van alles zijn en niet altijd geschikt voor gebruik op de huid.
Op essentiële olie staat ook altijd een icoontje dat aangeeft dat het zeer irriterend is. Dat kan het in pure vorm ook zeker zijn. Essentiële olie is zeer geconcentreerd, en je moet het dus ook altijd verdunnen.
Sommige essentiële oliën zijn gemaakt van ingrediënten die op zichzelf al irriterend kunnen zijn, bijvoorbeeld kaneel. Wees daar extra bedacht op en gebruik daar zeker niet meer van dan de aanbevolen hoeveelheid.
Is de pH van cold process zeep niet slecht voor je huid?
Valt mee. Dat is heel erg afhankelijk van de gevoeligheid van jouw huid.
pH is een getal waarmee je de zuurgraad van iets meet. Puur water heeft pH 7, wat als neutraal gezien wordt. Sterke zuren zijn pH 0-1, sterke basen zijn pH 13-14.
Je huid is ongeveer pH 5, een beetje zuur dus. Cold process zeep zit rond de pH 8-10. In principe niet heel dramatisch, omdat je maar een klein beetje gebruikt in combinatie met water.
Daarnaast bevat cold process zeep van nature het verzorgende glycerine (wat er in fabriekzeep vaak uitgehaald wordt en wordt gebruikt voor crèmes). Tot slot kun je je eigen cold process zeep een zogenoemd “superfat” percentage meegeven: teveel vetten, waardoor er ongereageerde, verzorgende vetten in je zeep blijven zitten.
Afhankelijk van hoe gevoelig, droog of vet jouw huid van nature is, en afhankelijk van de ingrediënten die zijn gebruikt in een zeep, kun je hem wel of niet fijn vinden op de huid. Een gezonde huid is zeer weerbaar en flexibel, en heeft niet zo lang nodig om de pH-graad te herstellen na (normaal) gebruik van zeep.
Er zijn ook synthetische reinigers op de markt. Vaak is het makkelijker om daar als fabrikant een pH-neutraal (7), of pH-huidneutraal (5) product van te maken. Afhankelijk van jouw huid en huidbehoeften reageer je beter of slechter op echte zeep of synthetische reinigers, maakt het niet zoveel uit, of ben je misschien wel gevoelig voor beide.