Wist je dat het verven van kleding behoorlijk milieuvervuilend kan zijn? Vooral in landen waar weinig regelgeving en controle is, kunnen fabrikanten goedkoop en ongecontroleerd hun afvalwater lozen. Enter plantaardig textiel verven: creatief, verrassend, en minder vervuilend.
Waarom zou je plantaardig je kleding verven?
Geef je kleding een tweede leven
Het is een fantastische manier om oude (lichtgekleurde) kleding een tweede leven te geven. Zelf had ik twee witte shirtjes met zweetplekken onder de oksels. Die droeg ik eigenlijk nooit meer. Ik had eigenlijk niks te verliezen, dus ik besloot erop te experimenteren. In het beste geval kon ik deze shirtjes een tweede leven geven!
Het ene shirtje heb ik geverfd met kurkuma en azijn en is prachtig zonnebloemgeel geworden. Die ga ik deze zomer denk ik heel vaak dragen! Het andere shirtje wilde ik met uienschillen roodbruin verven, maar dat is helaas mislukt: de verf heeft op de zweetplekken veel beter gepakt dan op de rest van de stof. Geen man overboord, ik droeg het shirtje toch al niet meer.
Minder vervuilende chemicaliƫn
Textielverf is doorgaans een vrij agressief goedje. Niet per se vanwege de kleurstoffen, maar vooral wat er voor nodig is om de verf goed te laten pakken op de stof Ć©n om te zorgen dat het niet verbleekt bij het wassen. Vooral zwart is ontzettend milieuonvriendelijk.
Ik ga niet zeggen dat plantaardig verven zonder chemicaliƫn is, want dat is niet waar. Alles is chemie, en plantaardige kleurstoffen die zich binden aan vezels is net zo goed een chemische reactie als minerale of synthetische kleurstoffen. Het verschil zit hem in hoe vervuilend je afvalwater is.
Plantaardig textiel verven maakt gebruik van minder agressieve stoffen, bijvoorbeeld sojamelk om de kleur goed te laten pakken, in plaats van ijzer of aluminiumzouten. Wel is plantaardig verven een stuk wispelturiger dan de tegenwoordig gebruikelijke textielverf. Zo weet je wel ongeveer wat voor kleur je gaat krijgen, maar twee verschillende pogingen geven nooit exact hetzelfde resultaat. Ook kan de kleur sneller vervagen dan normale textielverf.
Dit kun je als vervelend ervaren, maar je kunt het ook omdraaien: het hoort bij de charme van plantaardig en met de hand verven.
Het afvalwater van een middagje plantaardig verven kun je prima door de afvoer of soms zelfs in de tuin gieten zonder je er schuldig over te voelen.
Het is gaaf om te zien wat de natuur ons kan geven
Als je er bij stil staat, is het ongelofelijk tof om te zien wat de natuur ons allemaal kan geven zonder dat we er veel moeite voor hoeven te doen. Soms zijn het zelfs dingen waar we helemaal niet bij stilstaan.
Kurkuma bijvoorbeeld. We gebruiken het voor onze curries, maar het is ook een van de best pakkende en kleurechte plantaardige verfstoffen. Dit maakt het een van de makkelijkste en leukste soorten verf om mee te beginnen.
Maar daarnaast heb je ook uienschillen en avocadoschillen: voor de meeste mensen afval, maar schatten van kleurstof als je botanisch verft! Of wat dacht je van brandnetels? In de ogen van de Ć©Ć©n onkruid, maar voor de ander een prachtige blauwgrijze kleurstof. Je gaat opeens met andere ogen naar je omgeving kijken.
Hoe werkt plantaardig textiel verven?
Plantaardig verven bestaat eigenlijk uit twee stappen: het maken van de verf en daarna het verven van de stof. Daaromheen heb je natuurlijk een stukje voorbereiding en aftercare. Zo kost het in sommige gevallen wat meer moeite om je verfstof te oogsten. Ook kun je je stof voorbehandelen: zo pakt de verf beter en verbleekt hij minder snel bij het wassen.
Onderaan deze blogpost kun je de complete tutorial vinden!
Terminologie
Een ingrediƫnt om bepaalde eigenschappen van je verf aan te passen.
De bekendste is azijn: dit verlaagt de pH van je verfbad. Je kunt dit toepassen om sommige soorten verf beter te laten pakken, maar in sommige gevallen ook om de kleur van de verf aan te passen.
Een middel om je verf goed te laten pakken en te fixeren. Afhankelijk van de soort mordant gebruik je hem voor, tijdens of na het verven.
Sommige verfstoffen bevatten van nature een hoge concentratie tannines, wat als een natuurlijke mordant werkt.
Het ingrediƫnt wat de kleur levert voor jouw verf.
Met welke verfstoffen kun je het beste beginnen?
Sommige verfstoffen zijn lastiger te verwerken dan andere, bijvoorbeeld omdat ze erg lang moeten trekken of omdat je niet klakkeloos de verfstof kunt laten koken. Deze verfstoffen kunnen eigenlijk niet fout gaan:
Experimenteer ook met het wel en niet toevoegen van azijn. Heb je het een beetje in de vingers, probeer dan:
Heb je de smaak helemaal te pakken, ga dan lekker zelf experimenteren met alles wat je kunt verzinnen. Op internet kun je al een aantal populaire planten vinden om je een eind op weg te helpen, maar kijk vooral in je omgeving wat er voorhanden is. Denk daarbij niet alleen aan bloemen en bladeren, maar ook aan wortels, vruchten, schillen, pitten en zelfs sommige houtsoorten.
Welke stoffen zijn geschikt om te verven?
Hier kan ik heel makkelijk in zijn: gebruik natuurlijke stoffen. Die nemen de verf oneindig veel beter op dan kunststof. Om kunststof te verven moet je echt zware chemische kunstgrepen gebruiken, waardoor het meer moeite kost en vervuilender is dan natuurlijke stoffen verven.
Dierlijke stoffen als wol en zijde zijn het makkelijkst, omdat de verf goed aan de eiwitten bindt.
Plantaardige stoffen zoals katoen of lyocell zijn ook geschikt, maar daar heeft de verf soms wat hulp nodig om goed te binden. De meeste verfstoffen binden namelijk wat lastiger aan cellulose, waar de celwanden van planten van gemaakt zijn. Je kunt hiervoor een mordant en/of een modifier gebruiken.
Hoe bereid je een stof voor op het verven?
Om een plantaardige stof goed voor te bereiden op het verven, kun je hem een jasje van eiwitten geven, zodat de verf beter pakt. De populairste plantaardige methode die ik tegen kwam was soja mordant. Dit is een mordant die je van tevoren gebruikt.
Maak een sojabadje door 1 deel sojamelk (zelfgemaakt of gewoon van de supermarkt) te mengen met 10 delen water. Week hier de te verven kledingstukken in. Zorg dat ze genoeg ruimte hebben om lekker rond te zwemmen. Wring ze na een paar uur goed uit (5 minuten centrifugeren doet wonderen) en hang ze te drogen.
Doe dit drie keer, zodat je een goede coating van eiwitten hebt. Na het derde badje kun je ze direct verven.
Er zijn ook andere natuurlijke manieren, zoals aluin of ijzer gebruiken.
Tip: Houd een archief van proeflapjes bij
Wil je lekker experimenteren met plantaardig textiel verven? Houd dan een archief van proeflapjes bij. Vermeld erbij om welke verfstof het gaat, in welke verhoudingen je je verf hebt gemaakt, wat voor stof je hebt geverfd en welke mordants en modifiers je hebt gebruikt. Soms maakt het zelfs uit in welk seizoen je een bepaalde plant hebt geoogst. Zo weet je voor de volgende keer hoe je aan een bepaalde kleur moet komen.
Meer leren
Een boek wat mij enorm heeft geholpen met mijn eerste stappen op het gebied van botanisch verven, is “Botanical Colors at your Fingertips” van Rebecca Desnos. Hierin beschrijft ze stap voor stap verschillende methodes mĆ©t foto’s erbij.
Instructies
Plantaardig textiel verven: de basis
Dit heb je nodig
water
verfstof
kleding / stof
- Tools
2 pannen (of 1 pan en 1 kom)
zeef
houten lepel of siliconen spatel
Aan de slag!
- Verzamel je verfstof
- Zorg dat je genoeg verfstof hebt: dit kan eenvoudig een eetlepel kurkuma uit een potje zijn, maar soms moet je wat meer moeite doen. Verzamel bijvoorbeeld een paar avonden de uienschillen van het koken, of pluk brandnetels tijdens een wandeling.
- Maak je verf
- Doe je verfstof met een paar liter water in een daarvoor bestemde pan die je niet meer voor eten gebruikt.
- Verwarm het water tot de kleurstof uit je verfmateriaal oplost in het water. Sommige stoffen kun je prima koken, anderen (zoals avocado) kun je beter op een latere temperatuur verwarmen. Zo voorkom je dat de kleur bruiner wordt dan de bedoeling is.
- Laat de verfstof in het water zitten tot de verf naar je zin is. Soms betekent dit een uurtje koken, andere keren werkt het beter om het mengsel kort te verwarmen en daarna een nachtje te laten trekken.
- Wanneer je tevreden bent, plaats je een zeef boven de tweede pan en zeef je de verfstof uit de verf. Die kan dan op de composthoop.
- Verf je stof
- Verwarm je verf opnieuw. Let er ook nu op dat sommige kleurstoffen beter niet tot kookpunt verhit kunnen worden. Voeg eventueel je gewenste modifier en/of mordant toe om de kleur op basis van pH aan te passen.
- Draai het vuur helemaal zacht (of uit) wanneer je de gewenste temperatuur hebt bereikt. Voeg (eventueel voorbehandelde) vochtig gemaakte stof / kleding toe aan de verf en laat zo lang trekken als je wilt. Minimaal een uur is aan te raden. Roer af en toe goed.
Moet je een groot stuk stof verven? Dat kan dan beter in een grote teil. Ik giet daar dan een grote pan verf bij, en net zoveel heet water uit de kraan zodat de stof helemaal onder water staat. Dit kun je verder niet warm houden, dus dan laat ik de boel een hele nacht trekken. - Wanneer je klaar bent met verven, kun je je stof uitspoelen in de wasmachine op een kort, koud programma (maximaal 30Ā°C). Gebruik een heel klein beetje waspoeder.
- Aftercare
- Zorg goed voor je zelf geverfde kledingstukken. Was ze zo min mogelijk, het liefst met de hand. Of anders met vergelijkbare kleuren op maximaal 30Ā°C en gebruik een mild wasmiddel.
Houd er rekening mee dat op deze manier verven wat minder kleurvast is dan chemisch verven, en dat kleuren kunnen vervagen.
Tips
- Ik raad je aan om pannen van roestvrij staal, keramiek of emaille te gebruiken. Deze hebben geen of nauwelijks invloed op het verfproces.
- Het is mogelijk om een aluminium pan te gebruiken. Deze zorgt automatisch voor extra mordanting, en maakt kleuren iets helderder.
Kunt u mij zeggen wat soja mordant precies is, is dit de soja saus uit een flesje of iscdit iets anders
Vriendelijke groeten Carry Weerdestijn
Hallo Carry,
Dit staat bij “Hoe bereid je een stof voor”
Groetjes,
Helma Mol
Tof om te zien dat je anderen de weg wijst in het artikel! š
in je verslag staat inderdaad mordant.
Maar niet de betekenis ervan.
Misschien gewoon Sojamelk erbij vermelden misschien??
Mordant is een bijtmiddel. in dit geval “bijt” het de kleur in de stof. Een bekende mordant is gemaakt van (roestig) ijzer mixen met azijn.
Charlotte: Vraag over de katoen/soja mordant (rood/bruine kleur) voorbeeld die je op de foto hebt; wat voor kleurproducten heb je hiervoor gebruikt om deze kleur te bereiken?
Thanks!
Voor de proefjes op de foto heb ik gele uienschillen gebruikt. In een ander artikel heb ik ook met uienschillen geverfd maar dan in combinatie met aluin, dat gaf een heldere gele kleur.
Zijn deze kleuren ook licht echt?
Dat varieert met de verfstof en wat je gebruikt als mordant. Dit shirtje is na een paar keer wassen wat verbleekt. Je zou kunnen experimenteren met aluin of een aluminium pan.
Wat zijn jullie ervaringen met het wassen van natuurlijk geverfde stoffen? Ik overweeg witte hydrofiele doeken voor onze kleine te verven, maar vraag me af of dit snel verbleekt/afgeeft bij wassen.
Hoi Rianne,
Het ligt heel erg aan de verfstof die je gebruikt en de manier van mordanting / fixeren hoe kleurecht je stof is in de was. Het shirt uit deze blogpost is inmiddels wat verbleekt, en ik ga een nieuwe verfpoging doen met een andere mordant.
Wat fijn!! Zo’n artikel gewoon in het Nederlands. Met duidelijke stap voor stap uitleg. Daar kan ik zeker wat mee! Project 1, is het verven van de katoenen boodschappen tas. Daar zit een vlek in die er niet uitgaat. Omdat de vlek dezelfde kleur lijkt te hebben als een avocado badje, begin ik daar maar mee. En projectje 2 worden wat handdoeken uit de badkamer. Ik vermoed dat ik die het beste vooraf de sojamelk behandeling kan geven omdat ze wel elke week mee gaan in de was. Ik wil brandnetels gaan gebruiken voor de groen, grijzige kleur.
Past mooi in het nieuwe kleur thema, scheelt weer een hele berg nieuw kopen.
En zo heb ik zomaar de herfst to-do lijst goed aangevuld. Haha!