Excursie naar een voedselbos: dit heb ik geleerd over moestuinieren en voedselvoorziening

Eind september was ik door Joyce (van het kijkje bij de imker) uitgenodigd om mee te gaan op excursie naar een voedselbos hier in de buurt. Het uitje werd georganiseerd door de Natuur- en Milieuraad Hengelo en er was nog een plekje vrij! Daar maakte ik graag gebruik van.

Op een vrij grijze maar gelukkig droge zaterdagmiddag reden we naar Beckum, waar het stukje grond van De Voedselboss te vinden is. Martijn, de eigenaar, heeft een stuk saai naaldbos met ontzettend zure grond omgetoverd tot een wild voedselbos met een enorme biodiversiteit. Niet alleen aan planten, maar ook dieren! Zo nestelen er bijvoorbeeld ieder jaar uilen in de rhododendron. Naast het voedselbos heeft hij bij zijn huis ook nog een moestuin en een passieve tropische kas.

Ik heb die middag enorm veel interessante dingen geleerd, en natuurlijk mogen jullie daarvan meegenieten.

1 – Het duurt een tijdje, maar dan heb je ook wat

Een voedselbos is een langetermijnproject. Het is niet dat je net als bij een normale moestuin ieder jaar nieuwe groenten zaait en een paar maanden later kunt oogsten. Je plant permacultuur. Bomen en struiken geven niet meteen vruchten, ze doen er een paar jaar over om sterk genoeg groeien. Maar daarna heb je er bijna geen omkijken naar en kun je ieder jaar oogsten.

2 – Slim gebruik maken van exoten

Een paar duizend jaar geleden hebben we in Europa uitgebreid te maken gekregen met een ijstijd. Hierdoor zijn enorm veel plantensoorten uitgestorven en onze biodiversiteit behoorlijk verarmd. In Azië en Amerika heb je klimaatzones die gelijk zijn aan de onze, en waar die ijstijd niet is geweest. Hierdoor is de soortenrijkdom veel groter!

Je kunt dus exoten uit die gebieden prima hierheen halen, de kans is groot dat ze het goed doen. Zo heeft Martijn onder andere pecannoten in zijn voedselbos staan en szechuanpeper. Ook heeft hij een aantal ongebruikelijke varianten van verschillende soorten staan, omdat die specifieke eigenschappen hebben die hij belangrijk vindt. Bijvoorbeeld een soort tamme kastanje die beter bestand is tegen een bepaalde schimmel en een vlier die langer bloesems blijft geven dan onze wilde vlier.

Pas echter wel op met invasieve exoten: die wil je niet hierheen halen! Ze overwoekeren je land en hebben geen natuurlijke vijanden om ze in toom te houden. Denk bijvoorbeeld aan de reuzenberenklauw of Japanse duizendknoop.

3 – Gezonde grond regelt heel veel zelf

Wanneer je voor veel biodiversiteit zorgt, wordt je grond vanzelf gezonder en dat zorgt voor nóg meer biodiversiteit en gezondheid. Heel veel processen worden in de grond zelf geregeld door bacteriën en schimmels, zonder dat wij ons ermee hoeven te bemoeien. Zo heeft Martijn puur door slim de begroeiing te kiezen, de enorm lage zuurgraad van zijn grond op een natuurlijke manier opgekrikt.

Ook heeft hij een hoekje in zijn voedselbos waar hij een experiment heeft lopen: hij heeft een aantal planten die verschillende zuurgraden grond nodig hebben, dicht bij elkaar en door elkaar geplant. Daar heeft geen enkele van die planten baat bij, zou je denken. Toch is het tegengestelde waar: de planten doen het uitstekend, en de zuurgraad van de grond is heel dynamisch. Het bodemleven zorgt ervoor dat iedere plant de juiste voedingsstoffen krijgt!

4 – Laagjes, laagjes, laagjes

Een gezond en efficiënt voedselbos bestaat uit verschillende lagen, om zo goed mogelijk gebruik te maken van de grond en samenwerking tussen verschillende planten. Normaal gesproken bestaat een voedselbos uit de volgende lagen:

Martijns voedselbos is heel wild en vrij, maar er bestaan ook commerciële voedselbossen waar deze lagen netjes in rijen staan geplant, om zo het oogsten te vergemakkelijken. Ook kun je dit principe toepassen in je eigen moestuin als je een beetje permacultuur wilt.

5 – Niet alles is eetbaar, maar alles heeft zijn nut

Naast duidelijke voedselplanten heeft Martijn ook andere soorten planten in zijn voedselbos. Rhododendron bijvoorbeeld stond er al, is niet eetbaar, maar heeft hij niet verwijderd: er nestelen jaarlijks uilen in en dat is een plus voor de biodiversiteit! Daarnaast zijn er hoekjes waar veel brandnetel staat (een natuurlijke bemester die je eventueel voor thee kunt plukken) en gebruikt hij de lange penwortels van smeerwortel om woekerende gewassen zoals diverse soorten munt in het gareel te houden.

6 – Milieuvriendelijke tropische kas

Na de rondleiding in het voedselbos namen we een kijkje in de tropische kas. Veel kassen in Nederland (ook voor de tuinbouw!) zijn van enkel glas en zijn dus niet zo energie-efficiënt. In de zomer moeten ze witgekalkt worden om te zorgen dat de gewassen niet verbranden door het felle licht, in de winter moeten ze flink verwarmd worden omdat enkel glas niet zo goed isoleert.

De Voedselboss doet dat anders: zijn kas is van een soort dubbelwandig ribbelplastic. Door de vorm breekt het het licht, waardoor hij in de zomer zijn kas niet hoeft wit te kalken tegen verbranding, en het isoleert ook een stuk beter dan enkel glas. Daarnaast is het een passieve kas: in de zomer slaat hij warmte op in de grond, en in de winter pompt een ventilator die opgeslagen warmte rond. Een heel ingenieus systeem, wat maar heel weinig energie kost.

Voedselbos als inspiratie voor mijn eigen droomtuin

Paul en ik zitten stiekem al een beetje naar de huizenmarkt te kijken, want binnenkort zijn we wel toe aan een koophuis. En ik wil natuurlijk een grote tuin! Deze excursie was heel inspirerend om zelf al een beetje een globaal beeld van mijn toekomstige droomtuin te krijgen.

Een mix van permacultuur en een paar moestuinbedden voor wisselteelt lijkt me heerlijk. Ik hoop dat we genoeg grond hebben voor een paar bomen: een appelboom, notenboom, stoofpeertjes, tamme kastanje en knotwilg (voor wilgentenen) lijken me superfijn. Misschien zelfs een vijgenboom tegen een zuidmuur?

Als er ruimte is lijkt het me ook tof om iets kas-achtigs in de tuin te hebben. Ik zat eerst te denken aan een bescheiden polytunnel, maar een (onverwarmde) kas van dat materiaal waar Martijns kas van is gemaakt zie ik ook wel zitten!

Genoeg om van te dromen dus. (En ondertussen gewoon lekker doorgaan met kruiden telen op mijn balkonnetje.)

Over De Voedselboss

Martijn, aka De Voedselboss, is ooit als liefhebber begonnen met een moestuin, maar heeft van zijn hobby zijn werk gemaakt. Hij heeft diverse opleidingen gevolgd op het gebied van tuinieren, imkeren en permacultuur. Tegenwoordig geeft hij zelf cursussen en trainingen op deze gebieden, rondleidingen in zijn eigen voedselbos en kan jou helpen om zelf een voedselbos op maat aan te leggen (en dat kan ook in het klein).

Meer informatie vind je op DeVoedselboss.nl